بازخوانی اشعار صحن و سرای حرم رضوی (۲)

سال هاست که من، به اقتضای جایی که در آن سکونت داریم، از بالاخیابان، خیابان شیرازی، به بارگاه حضرت مشرف می‌شوم، حالا چه به قصد زیارت چه همراه دسته عزاداری چه برای رفتن به کتابخانه. به دلایل مختلف، زیاد پیش آمده که از ورودی‌های دیگرِ آستان هم داخل شوم، اما خب، برای من، راه رسیدن به حرم از بست شیخ طوسی می‌گذرد. البته درستش این است که زائر از خیلی قبل‌تر وارد فضای حرم شود، اما .... حالا کاری به این چیز‌ها ندارم؛ نمی‌خواهم، با حرف زدن از بی سلیقگی‌هایی که از ۱۰۰۰ متر آن ورتر شروع می‌شود و وسط کشیدنِ پای آن دیلاق‌های ناسازِ بی اندام، شما را تنگ حوصله و خودم را تنگ میدان کنم.

می‌خواستم بگویم برای دیدن این نمایشگاهِ گزیده هنر اسلامی حتما لازم نیست روانه شوی سمتِ صحنِ انقلابِ اسلامی و برای تبرک دستی به درهاش بکشی که بعدش بتوانی آن ایوان‌های تیموری و صفوی و نادری را ببینی یا بروی پای شیر‌های سقاخانه اسماعیل طلایی که ضمنا لبی هم‌تر کرده باشی؛ آثار هنری از همان اول جلوه گری می‌کنند و چشمت را می‌گیرند، حتی قبل از ورود به بست شیخ طوسی، قبل از کنارزدن فرش‌ها و خوش وبش با خُدّام، قبل از خواندن اذن دخول: اگر خوب حواست را جمع کنی و دل بدهی، از صد‌ها متر عقب‌تر ساختمانِ باشکوهِ حیرت انگیزی را می‌بینی که هزاران هزار اثر هنری را در خودش جا داده است، از جمله آن گنبد طلا و آن مناره‌ها را که آسمان را تنگ در آغوش گرفته اند؛ خودِ این بنا اثر هنری است و چه بسا همان اثر اصل کاری، همان طورکه پیش ازاین، ضمن بحث از هنر دینی، گفتم. اما، همان طورکه می‌دانید، در این نمایشگاه، تقریبا از همه هنر‌های دیداری اسلامی نمونه‌هایی می‌شود پیدا کرد، از معماری و کاشی کاری و امثال آن گرفته تا تذهیب و قالی بافی و خوش نویسی. شعر هم هست که در اصل یک هنر شنیداری است، اما جنبه دیداری هم دارد.

این نمونه ها، همه، از آثار برتر خالقانشان و فراتر از آن، حتی از نمونه‌های اعلا در شاخه خودشان محسوب می‌شوند، اما خب، راستش را بخواهید، خود من، ازآنجاکه ادبیات خوانده ام و سال‌ها شاگردیِ استادانِ بزرگِ خوش نویسی را کرده ام، خواه ناخواه، اول متوجه اشعار و کتیبه‌های حرم می‌شوم، بنابراین اینجا هم می‌خواهم با شعر و خوش نویسی شروع کنم؛ البته، فقط هم ازسرِ سلیقه و میل شخصی نیست: شاید بشود گفت که شعر، آن نوع شعری که بنابه کلام نبوی «حکمت» محسوب می‌شود، مهم‌ترین هنر مسلمانان است، خواه در عربی خواه در فارسی خواه در زبان‌های دیگر. در سرزمین‌های اسلامی و بین مسلمانان،  شعر چنان جایگاه برجسته آشکاری دارد که اصلا لازم نیست دراین زمینه شاهد خاصی بیاوریم.

امثال فَرَزدَق و دِعبِل و مُتَنَبّی یا فردوسی و ناصرخسرو و سنائی نه تنها در زمره شاعران برتر تاریخ اسلام قرار دارند، بلکه جزو سرآمدانِ هنرمندانِ مسلمان هم هستند. خوش نویسی ما هم که پیوند خیلی سفت وسختی با شعرمان داشته است، چنان که در تثبیت و گسترش دیگر معارف اسلامی، اعم از شعر و ادب، هم نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. پس بیایید اول برویم سراغ شعر و خوش نویسی، شاعران و خوش نویسان، قاآنی‌ها و عباسی ها.